ONDERZOEK MET IMPACT. WERKEN AAN LEEFBARE EN INCLUSIEVE WIJKEN
NIEUWSBRIEF VOORJAAR 2025
In deze nieuwsbrief belichten we een aantal impactvolle projecten die Veldacademie afgelopen tijd heeft uitgevoerd, waarvan sommige de komende periode verder vorm krijgen. We hebben gewerkt aan een breed scala aan initiatieven die zich richten op sociale en ruimtelijke ontwikkelingen, mobiliteit, zorgbehoeften en sociale cohesie binnen Rotterdamse wijken en ver daarbuiten. Dit met gebruik van uiteenlopende onderzoeksmethoden zoals participatief actieonderzoek, straat- en groepsinterviews, en verschillende kwantitatieve en kwalitatieve analyses. Deze methoden, die we vaak in verschillende combinaties inzetten, stellen ons in staat om diepgaande inzichten te verkrijgen en gerichte, duurzame oplossingen te ontwikkelen voor integrale vraagstukken in Rotterdamse wijken en haar bewoners.
Ons doel? Bijdragen aan een gezondere, inclusievere en duurzamere toekomst voor alle bewoners van Rotterdam. Veldacademie zet zich in om wijken en gebieden te versterken in samenwerking met bewoners, lokale organisaties en andere stakeholders. We willen gemeenschapskracht en empowerment stimuleren, zodat bewoners sterker en zelfbewuster kunnen deelnemen aan hun omgeving. Hieronder vind je een selectie van onze projecten en samenwerkingen die dagelijks bijdragen aan het realiseren van deze doelen.
HOEK VAN HOLLAND
Sinds eind 2023 is Veldacademie actief in Hoek van Holland, een van de vier Kleine Kernen van Rotterdam. Dit bijzondere kustdorp heeft te maken met uitdagingen zoals een dalend aantal inwoners, druk op de lokale economie en een afnemend voorzieningenniveau. Binnen de programma’s Kleine Kernen en Toeristisch Recreatief Ontwikkel Perspectief (TROP) brengen we de identiteit van het gebied in kaart en onderzoeken we hoe de leefbaarheid in dit gebied in de toekomst te versterken is.
Met TROP wordt ingezet op de ontwikkeling van Hoek van Holland tot een aantrekkelijke vierseizoenenbadplaats. Toerisme kan een boost geven aan de lokale economie, mits dit op een manier gebeurt die aansluit bij de behoeften van de ‘Hoekenezen’.
Veldacademie heeft een “startfoto” voor Hoek van Holland gemaakt. Een startfoto geeft een breed overzicht en inzicht van een wijk of gebied, aan de hand van een selectie van uiteenlopende data uit verschillende bronnen aangevuld met verdiepend kwalitatief onderzoek door Veldacademie zelf. Met een startfoto brengen we verschillende facetten van de wijk/het gebied letterlijk in kaart en in beeld.
Uit onze startfoto van Hoek van Holland blijkt dat inwoners een hoge woontevredenheid hebben en een sterk gemeenschapsgevoel ervaren. Tegelijkertijd zijn er uitdagingen, zoals het ontbreken van hoogwaardige dagelijkse voorzieningen en recreatieve voorzieningen in het dorpscentrum, zoals plaatsen om te overnachten. De afstand tussen het Brinkplein in het dorp en het strand zelf oogt groot en toeristen komen niet naar het dorpscentrum. Met een vierseizoenen strand is er nog geen vierseizoenenbadplaats!
Daarnaast hebben we de behoeften van jongeren in Hoek van Holland onderzocht. Zij willen meer plekken om elkaar te ontmoeten en hopen op een betere verblijfskwaliteit in het dorp. Nu trekken ze vaak naar omliggende steden, met name om naar de middelbare school te gaan. Daardoor zijn ontmoetingen in het eigen dorp niet vanzelfsprekend, wat de sociale samenhang in hun leeftijdsgroep verzwakt.
Ook is het welzijns- en zorgaanbod in Hoek van Holland onderzocht. Dit blijkt nogal versnipperd en is deels in Rotterdam en deels lokaal aanwezig. Om meer overzicht te creëren bracht Veldacademie het aanbod in kaart. Verder hebben we gesprekken gehad met stakeholders in het veld over wat nodig is om samenwerkingen te verbeteren. Zowel vanuit het welzijn- als zorgdomein werd aangegeven dat inzicht in het andere domein nog beperkt is en verbeterd kan worden voor een betere samenwerking.
Na het opleveren van bovenstaande onderzoeken is ons door de projectleider TROP gevraagd om een evaluatie te begeleiden van het programma TROP. Is de ambitie nog juist geformuleerd? En "doen we de juiste dingen" om dit te bereiken? Deze evaluatie is inmiddels van start. Ook staat er een nieuw onderzoek voor de welzijnspartij op de planning waarbij verkend wordt hoe het informele en formele welzijns- en zorgveld elkaar nog beter zou kunnen vinden in de praktijk. Ook gaan we in gesprek met jongeren en nieuwkomers over hun veiligheidsbeleving in het gebied. Zo blijven wij onze kennispositie en netwerk in Hoek van Holland uitbreiden in de komende periode.
RAPPORT BEHOEFTEONDERZOEK JONGEREN
NPRZ AANPAK JONGE KIND
Veldacademie is gevraagd om een bijdrage te leveren aan het Programma Jonge Kind van het Nationaal Programma Rotterdam Zuid (NPRZ). In NPRZ bundelen overheid, onderwijs, zorg, corporaties en het bedrijfsleven de krachten voor een gezonde toekomst van Rotterdam-Zuid. Sinds 2024 zet een onderdeel van NPRZ ook in op het ontwikkelen van een aanpak gericht op het jonge kind (vanaf zwangerschap tot 4 jaar). Het is belangrijk om te investeren in jonge kinderen en hun ouders om het risico op ontwikkelachterstanden te verkleinen en zo een stevige basis voor hun verdere leven te geven. Deze aanpak moet eraan bijdragen dat kinderen taalvaardig, zindelijk, motorisch goed ontwikkeld en mentaal gezond op de basisschool kunnen beginnen.
Als onderdeel van de aanpak zijn begin dit jaar drie ‘jonge kind coördinatoren’ in alle wijken van Rotterdam-Zuid aan de slag gegaan. Voor een aanpak op maat is het belangrijk om elke wijk goed in beeld te hebben, met aandacht voor zowel de kinderen als de rol van hun ouders. Dit inzicht helpt om gerichte en effectieve stappen te zetten.
Veldacademie brengt in kaart welke kennis er al is over de wijken én welke netwerken en belangrijke plekken er zijn voor de doelgroep. Dit doen we met een startfoto per wijk, die de basis en het gedeelde vertrekpunt vormt om straks samen met bewoners, stakeholders en aanbieders de 'wijkplannen jonge kind' op te stellen. Om het beeld van een wijk zo compleet mogelijk te maken, werken we nauw samen met NPRZ, GGD, de gemeentelijke onderzoeksafdeling OBI en andere betrokken partijen in de wijken. Van februari tot en met juni verzamelen, analyseren en presenteren we de data. Zo bouwen we samen aan een beter inzicht in de wijk!
GROEN EN GEZOND LOMBARDIJEN
In Lombardijen is Veldacademie, in samenwerking met de Erasmus Universiteit Rotterdam (EUR), van start gegaan met een opdracht gericht op het versterken van een groene en gezonde leefomgeving. Hoewel Lombardijen al behoorlijk groen is, worden deze plekken nog niet optimaal benut. Tijd dus om daar verandering in te brengen!
Het onderzoek richt zich op het verbeteren van de leefomgeving, om zo de fysieke, mentale en sociale gezondheid van bewoners te bevorderen. De eerste stap is – ook in dit project – het maken van een startfoto. In dit geval geeft het inzicht in het welzijn van bewoners, de leef- en werkomstandigheden en de mate waarin de fysieke omgeving gezonde keuzes ondersteunt en risico’s, zoals bijvoorbeeld wateroverlast, beperkt. Deze startfoto dient als een kennisbasis over de wijk en ondersteunt de samenwerking tussen betrokken partijen bij het gezamenlijke stellen van effectieve doelen en interventies.
Daarnaast geeft de startfoto een inventarisatie van bestaande netwerken, initiatieven en behoeften in de wijk. Dit helpt om in een volgende fase interventies te ontwikkelen die aansluiten bij wat er al gebeurt en wat bewoners echt nodig hebben. Uit de eerste gesprekken in de wijk blijkt onder andere dat er behoefte is aan beter onderhoud en hogere kwaliteit van het groen. Verder kan er gewerkt worden aan het versterken van het gevoel van verbondenheid in de wijk.
Bij het uitvoeren van de opdracht werkt Veldacademie samen met het projectteam Toekomstperspectief Lombardijen, dit is een consortium van Gemeente Rotterdam, woningcorporatie Havensteder en ontwikkelaar Synchroon. Dit team gaat de komende jaren grote investeringen doen om het gebied te verbeteren. Een onderdeel hiervan is verdichting en (her)inrichten van de groene plekken in de wijk, zodat ze ontmoetingen tussen verschillende groepen bewoners stimuleren, sociale structuren versterken en een gevoel van eigenaarschap creëren. Samen bouwen we zo aan een groene en gezonde toekomst voor de wijk Lombardijen.
PARTICIPATIE ACTIEPLAN GELUID
In de zomer en het najaar van 2024 hebben ruim 2.100 Rotterdammers hun mening gegeven over geluidsbeleving in hun eigen buurt. De resultaten zijn meegenomen in het opstellen van het Actieplan Geluid, een beleidskader van de Gemeente Rotterdam. Bewoners hebben hun stem laten horen ofwel als respondent van de uitgezette online enquête of als deelnemer van de verdiepende gesprekken die zijn gevoerd in vier wijkraadsgebieden, met de adviesraden Young010, Burgerpanel Rotterdam en de Kamer van (studenten)Verenigingen.
Een belangrijk resultaat van het onderzoek naar geluidsbeleving is dat bewoners een voorkeur hebben voor een balans tussen rust en levendigheid. De voorspelbaarheid van geluid is daarbij belangrijk. Duidelijke informatie en tijdige communicatie (bijvoorbeeld over bouwactiviteiten) helpt. Levendigheid is voor veel bewoners onderdeel van het stadsleven, zoals horeca of evenementen. Maar wel met mate, zodat levendigheid niet doorslaat naar overlast.
Een opvallende ergernis van bewoners is het wegverkeer, dat overduidelijk de grootste bron van (geluids)overlast vormt in de stad. Er zijn veel klachten over asociaal rijgedrag (zoals hard optrekken, straatraces) in combinatie met buitensporig geluid (zoals luidruchtige uitlaten).
Verder wordt er duidelijk een negatieve relatie gelegd tussen geluid en gezondheid. Met name de nachtrust en mentale gezondheid (door stress en geluidsoverlast) staan onder druk. Ook geven bewoners aan dat ze door ervaren geluidshinder minder naar buiten gaan en daardoor veel minder bewegen.
De uitkomsten van het onderzoek zijn via Mijn.Rotterdam.nl teruggegeven aan de stad. Op deze manier ondersteunt Veldacademie gemeentelijke afdelingen met de uitwerking van hun participatie-opgave. Sinds de invoering van de Omgevingswet, geldt voor ruimtelijke plannen dat bewoners en andere belanghebbenden hierbij betrokken moeten worden. In 2025 gaat Veldacademie met de betrokken beleidsmakers aan de slag met het organiseren en uitwerken van participatie over het onderwerp luchtkwaliteit.
RAPPORT ONDERZOEK GELUIDSBELEVING
WIJKAANPAK INCLUSIE EN DIVERSITEIT
De stadsmarinier anti-discriminatie en -racisme heeft het initiatief genomen voor een wijkaanpak die respectvol en inclusief samenleven in Rotterdamse wijken bevordert. Dit is een initiatief dat voortbouwt op het Actieplan Samenleven in één Stad, gericht op het creëren van verbondenheid en gelijkwaardigheid in diverse buurten. Veldacademie heeft veel expertise op het gebied van community building en integrale wijkontwikkeling en is daarom gevraagd om te ondersteunen.
Veldacademie is gestart in Carnisse met een reeks workshops om zo de wijkaanpak verder te ontwikkelen. In deze vier workshops bespreken we samen met bewoners, initiatiefnemers en professionals waar kansen en knelpunten liggen voor inclusief en respectvol samenleven. Uiteindelijk ontwikkelen we interventies en evalueren we deze met de stadsmarinier. In 2024 is de eerste sessie geweest over kansen en knelpunten en het formuleren van een gezamenlijke toekomstvisie. Deze gezamenlijke toekomstvisie hebben deelnemers in duo’s op creatieve wijze gemaakt in de vorm van collages van krantenkoppen.
Dit jaar zetten we onze werkzaamheden in Carnisse voort en de wijkaanpak wordt uitgebreid naar Ommoord, met een vergelijkbare reeks aan workshops. Het doel is om samen met bewoners en betrokkenen te werken aan duurzame oplossingen en gedeelde toekomstbeelden en hen zo te ondersteunen om te komen tot een respectvol en inclusief samenleven.
WIJKAANPAK MOBILITEIT
In de Wijkaanpak Mobiliteit staat de ervaring van bewoners ten aanzien van mobiliteit in de wijk centraal, met oog op de toekomst en verdere ontwikkelingen in de wijk. Veldacademie heeft voor deze wijkaanpak onderzoek gedaan in Het Lage Land, Oosterflank en Oud-Mathenesse – Witte Dorp. Samen met de afdeling Mobiliteit van Gemeente Rotterdam, een aantal servicedesigners/verbinders, TNO en vertegenwoordigers van diverse andere wijkaanpakken is er gewerkt aan vier hoofdonderdelen: begrijpen, werken aan vertrouwen, samen bouwen en borging (initiatieven stimuleren).
Het onderdeel begrijpen is uitgevoerd door Veldacademie, met een brede analyse die inzicht geeft in de huidige staat van de wijk. Er is niet alleen gekeken naar mobiliteit en de infrastructuur van de wijk, ook onderwerpen als de gezondheid en welzijn van bewoners kwamen aan bod. Deze onderdelen zijn samengevat in een startfoto. Deze startfoto is aangevuld met straatonderzoeken die inzicht geven in de staat van de wijk. Op basis daarvan wordt de focus voor de verdere inzet van Veldacademie bepaald. Daarin is gebruikgemaakt van de methodiek: ‘Theory of Change’. Deze aanpak geeft inzicht in wat er leeft in de wijk en waar beleidsuitvoering beter op kan aanhaken. Het resultaat is een gedragen beeld voor de toekomst van mobiliteit in de wijk, waarin ruimte wordt gegeven voor mobiliteitstransitie van bewoners en wijkgebruikers zelf.
Op dit moment zijn we bezig in de Provenierswijk en Agniesebuurt om ook daar stappen te zetten voor een bredere wijkaanpak in de buitenruimte.
ZORGBEHOEFTE SCHIEBROEK
Veldacademie heeft onderzoek gedaan naar de woon- en zorgbehoeften van oudere bewoners (vanaf 45 jaar) uit de wijk Schiebroek. De vraag kwam vanuit Studiegroep Nabuurschap Schiebroek, een groep opgericht door betrokken bewoners die zich bezighoudt met hoe de wijk in de nabije toekomst adequaat kan reageren op de toenemende noodzaak van langer thuis wonen en de bijkomende zorgvraag. In 2023 is hier al verkennend onderzoek naar gedaan door Veldacademie, in samenwerking met twee onderzoekers van de Erasmus Universiteit Rotterdam (EUR).
Voor het onderzoek heeft Veldacademie bijna 250 informele gesprekken gevoerd met bewoners uit de doelgroep. Deze open gesprekken richten zich op de beleving van bewoners, zonder normatieve standpunten of vragenlijst. De verzameling individuele ervaringen geeft een goed beeld van de behoeftes op wijkniveau. Afgelopen jaar zijn er ook 15 gesprekken gevoerd met professionals vanuit zorg, welzijn en huisvesting. De onderzoekers van de EUR gebruiken de uitkomsten voor het creëren van ‘causal loop diagrams’. Dit is een methode die de samenhang tussen de indicatoren in een groter systeem toont. Dit om erachter te komen waar in het systeem je gericht interventies kan loslaten.
De bedoeling van het onderzoek is om jaarlijks tussentijdse gesprekken te voeren met bewoners om de behoeftes van bewoners beter te kunnen volgen en vastleggen. Daarnaast zorgt het voor een verbetering van het toekomstperspectief voor ouderen op het gebied van wonen en zorg.
Dit jaar worden de uitkomsten gedeeld met de wijk. De resultaten laten zien dat het formele zorgsysteem in Schiebroek overloopt (onder andere door vergrijzing en personeelstekorten). Het zorgsysteem leunt op de zelfredzaamheid van bewoners, maar hier ligt ook het knelpunt (door mentale en fysieke gesteldheid, een vastzittende woningmarkt en verschraling van het maatschappelijke middenveld).
OVERIGE/KORTLOPENDE projecten
ZORGBEHOEFTE EPILEPSIEPATIËNTEN EN NAASTEN
Veldacademie sprak met epilepsiepatiënten, hun naasten en zorgprofessionals in Rotterdam-Zuid om inzicht te krijgen in hun leefwereld, ervaringen, wensen en behoeften. Dit onderzoek, in opdracht van EpilepsieNL, Kempenhaeghe en het Maasstad-ziekenhuis, richt zich op passende zorg voor patiënten met een lage sociaaleconomische achtergrond. Veldacademie is gevraagd vanwege onze expertise in ‘design thinking’. Dit is een methode waar mensen samen problemen en behoeftes in kaart brengen om vervolgens ook samen tot interventies te komen die nader worden getest en geëvalueerd.
Belangrijke inzichten zijn de behoefte aan meer bekendheid over epilepsie, het verminderen van stigma en betere (mentale) ondersteuning. Naasten zoeken erkenning en voorlichting, terwijl zorgprofessionals pleiten voor betere samenwerking. De resultaten vormen de basis voor een nieuw zorgconcept, waarbij de eindgebruiker al wordt betrokken in de ontwikkelfase. EpilepsieNL werkt op dit moment aan concrete vervolgacties.
RAPPORT 'IN GESPREK OVER EPILEPSIE'
PRAATPLAAT 'IN GESPREK OVER EPILEPSIE'
CORNER ONDERZOEK
In Bospolder-Tussendijken onderzoekt Veldacademie hoe de sociale en ruimtelijke omgeving in een wijk de netwerken en kansen van kinderen beïnvloedt. Dit onderzoek maakt deel uit van het CORNER-project, dat zich richt op het veerkrachtig opgroeien van kinderen. Veerkracht gaat over het omgaan met tegenslagen. Veerkracht is meer dan een individuele eigenschap: het hangt sterk samen met een ondersteunende omgeving – zoals een veilige speeltuin en betrokken ouders. De wijk waarin een kind opgroeit is daarmee van grote invloed op diens welzijn en ontwikkeling.
In 2024 organiseerde Veldacademie groepssessies met bewoners om hun leefwerelden in kaart te brengen middels narratieve kaarten. Het onderzoek toont de wijk als een complex sociaal landschap van overlappende netwerken, die soms buiten de wijkgrenzen reiken. Bepaalde straten en de markt werken als sleutelplekken in de buurt. Publieke ruimtes zoals parken en buurthuizen blijken lang niet altijd inclusief of toegankelijk voor alle bewoners, onder meer door territoriale claims van specifieke groepen. Hierdoor wijken sommige bewoners uit naar andere wijken voor activiteiten en ondersteuning, wat de opbouw van onderlinge sociale cohesie in de weg staat. In de komende twee jaar zetten de consortiumpartners de bevindingen om in concrete interventies die in de praktijk worden getest. Wij denken daarin mee vanuit onze onderzoeks- en praktijkervaring.
SOFT SKILLS ONTWIKKELING BIJ BOUWKEET
Voor Bouwkeet, een maatschappelijk gedreven makerspace in Bospolder-Tussendijken, heeft Veldacademie een impactmonitor ontwikkeld. Deze monitor onderzocht in hoeverre bestaande lesprogramma’s de ontwikkeling van soft skills stimuleren. Bouwkeet biedt kinderen creatieve workshops (onder andere hout-, metaal- en textielbewerking) waarin naast hard skills ook soft skills zoals samenwerken, creativiteit en probleemoplossend vermogen kunnen worden ontwikkeld. De kern van het onderzoek is een kwantitatieve module waarin kinderen na elke les een vragenlijst invullen over het gebruik van hun soft skills. Deze data zijn aangevuld met interviews met ouders, docenten en begeleiders, en een afsluitende focusgroep met alumni.
De resultaten – na een jaar monitoring – tonen onder andere een positieve ontwikkeling, vooral in ‘empowerment’: kinderen ontdekken dat ze meer kunnen dan ze dachten en zelfs hun middelbare schoolkeuze kan hierdoor positief worden beïnvloed.
internationale projecten
CITYMOVE
Veldacademie werkt mee aan het internationale project CityMove (City based interventions to stimulate active Movement for health), dat onderzoekt hoe steden beweging kunnen stimuleren in een gezondere leefomgeving. Op basis van het WHO Global Action Plan on Physical Activity (GAPPA) werken zes steden, waaronder Rotterdam, aan diverse schaalbare modellen. Veldacademie deelt haar expertise in gemeenschapsveerkracht, actieonderzoek en Living Labs.
Eind vorig jaar heeft Veldacademie de digitale toolkit ‘Urban Living Lab in a Day’ geïntroduceerd. Deze toolkit is bedoeld om onderzoekers en steden te helpen met het opzetten van hun eigen Urban Living Lab en zo te ondersteunen bij het betrekken van de juiste stakeholders voor het gezamenlijk vormgeven van beweegvriendelijke stedelijke omgevingen.
SACRED
Veldacademie werkt samen met een team van Internationale Zaken en Europese Subsidies aan het Erasmus+ project SACRED (Support and Care for Elderly with Dementia & Disabilities). Dit driejarige project, gestart eind 2024, brengt negen Europese partners samen om zorgopleidingen te verbeteren. Met de groeiende prevalentie van dementie is er behoefte aan gespecialiseerde kennis.
SACRED ontwikkelt een publiek toegankelijk e-learningplatform voor zorg-professionals en -studenten. Veldacademie bewaakt de toepassing van ontwerpend onderzoek en vertaalt inzichten naar lesmateriaal. Begin 2025 is het onderzoek gestart met interviews onder ouderen met dementie en focusgroepen met zorg-studenten en -professionals.