Woningbouw als sociale katalysator

Bij het verwerven van grond van gemeenten wordt vaak de vraag gesteld een visie te maken, waarbij het ‘faciliteren’ of ‘realiseren’ van sociale cohesie in een gebouw of in een gebied expliciet wordt genoemd. Deze vraag wordt actueler met het verzoek gemengde programma’s te ontwikkelen, gebaseerd op 30% sociale huur, 30% midden segment en 40% vrije, mogelijk in hetzelfde pand. Het doel van het stellen van dit soort eisen wordt vaak nauwelijks geduid, net zomin als criteria om deze eisen te beoordelen. Samen met AM Gebiedsontwikkeling onderzochten we op welke manier ruimtelijke kwaliteiten de randvoorwaarden voor het ontstaan van sociale cohesie kunnen scheppen in nieuwe woongebouwen en woongebieden. Het gaat hierbij ook over participatie en gebruik van collectieve ruimtes. 

Het onderzoek is opgebouwd uit drie delen. Allereerst is aan een gemeenschappelijke definitie van het begrip ‘sociale cohesie’ gewerkt, waarbij de behoeften en vragen van AM zijn benoemd en is vastgesteld welke kenmerken van sociale cohesie in het verdere onderzoek bekeken worden. Op basis van reeds uitgevoerde literatuurstudies en praktijkkennis is het begrip sociale cohesie uitgedrukt in ‘waarden’, gebaseerd op het “Publieke Waardenkader” opgesteld door Veldacademie. De waarden zetten uiteen welke bandbreedte van sociale cohesie is onderzocht en vormen het onderzoekskader voor verdere analyse. 

Om te onderzoeken welke ruimtelijke kwaliteiten de randvoorwaarden vormen voor het ontstaan van sociale cohesie, is een casestudy uitgevoerd. Ter voorbereiding zijn een reeks hulpvragen beschreven die helpen de waarden en ruimtelijk  eigenschappen te identificeren. Deze hulpvragen vormen een raamwerk om de projecten doelgericht mee te onderzoeken. Aan de hand van dit kader zijn een aantal projecten uit de eigen portefeuille van AM verkend en geanalyseerd. De doelstellingen waarmee de projecten zijn ontwikkeld zijn vergeleken met de uiteindelijke ruimtelijke uitvoering. Hier is op gereflecteerd vanuit de beleving van de dagelijkse gebruiker en het gebruik dat er geobserveerd is. Ter vergelijking zijn ook een aantal (Nederlandse en buitenlandse) woningbouwprojecten geanalyseerd die zijn geprezen om de bijdrage die zij leveren aan de sociale cohesie in gebouw of omgeving. De casestudy en referentiestudie resulteren in een overzicht van ruimtelijke eigenschappen die bijdragen aan sociale cohesie. Dit resulteert in lessen voor toekomstige projecten.

In dit onderzoek is een verkenning gedaan naar sociale cohesie in de woonomgeving. Daar hetbegrip sociale cohesie zeer complex is, is niet nagestreefd het begrip en de relaties met ruimtelijke kenmerken exact te definiëren; het streven is het begrip werkbaar te maken en te leren van de eigen keuzes in eerdere projecten. De systematische aanpak die is toegepast zorgt ervoor dat het mogelijk is projecten te vergelijken, en op die manier verschillende keuzes te beoordelen. De vergelijking van casus- en referentieprojecten leiden tot een aantal concrete ruimtelijke eigenschappen die overwogen moeten worden bij het streven naar sociale cohesie. Deze kunnen als uitgangspunten dienen bij het opstellen van toekomstige visies; welke oplossingen het beste bijdragen aan sociale cohesie zal altijd contexten opgave specifiek zijn.

Het streven van dit onderzoek is niet alleen het formuleren van uitgangspunten voor ontwerp. Minstens zo belangrijk is dat een manier van nadenken over publieke waarden is geformuleerd. De toegepaste methodiek helpt idealiter bij het creëren van bewustzijn.
Het uitgewerkte raamwerk kan worden gebruikt als reflectie instrument waarmee tijdens ontwikkeltrajecten op nieuwe projectvoorstellen kan worden gereflecteerd en aan de hand waarvan op waarden kan worden gestuurd. Maar het zou ook ingezet moeten kunnen worden om gerealiseerde projecten inzichtelijk en vergelijkbaar te maken. Daarmee wordt gewerkt aan een groeiende, toegankelijke database van informatie en inspiratie als sterke basis voor toekomstige ontwikkelingen.